Spis treści
Prowadzenie działalności przez fundację rodzinną
Zasadniczym celem fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Poza powyższym ustawa o fundacji rodzinnej dopuszcza prowadzenie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, tworząc zamknięty katalog rodzajów działalności gospodarczej, jaką fundacja rodzinna może prowadzić.
Dozwolony przez ustawę zakres działalności
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221) tylko w zakresie:
1. zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2. najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
3. przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4. nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5. udzielania pożyczek;
a) spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje;
b) spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik;
c) beneficjentom;
6. obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7. produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
8. gospodarki leśnej,
przy czym działalność, o której mowa w pkt 7 i 8 powyżej, fundacja rodzinna może wykonywać wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.
Działalność przekraczająca katalog wskazany w ustawie
Fundacja rodzinna zasadniczo nie jest narzędziem przeznaczonym do prowadzenia operacyjnej działalności gospodarczej w rozumieniu, w jakim robią to spółki prawa handlowego czy osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.
Funkcjonowanie fundacji rodzinnej oraz jej ogólnie dozwolona aktywność jako osoby prawnej ściśle wiąże się z kwestiami podatkowymi. Ustawodawca przewidział zwolnienie fundacji rodzinnej z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Oznacza to, że tak długo, jak jej działalność mieści się w granicach określonych w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna pozostaje poza zakresem opodatkowania CIT. Przekroczenie tych granic może jednak skutkować nałożeniem opodatkowania w stawce 25%.
Zgodnie z ustawą prawo przedsiębiorców, działalność gospodarcza to zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu w sposób ciągły. W praktyce oznacza to, że nie każda czynność wykonywana przez fundację rodzinną kwalifikuje się jako działalność gospodarcza.
Konsekwencje prawne przekroczenia zakresu dozwolonej działalności gospodarczej przez fundację rodzinną
Przekroczenie przez fundację rodzinną ustawowo dozwolonego zakresu działalności gospodarczej skutkuje przede wszystkim negatywnymi konsekwencjami podatkowymi:
- Sankcyjna stawka CIT
Dochody uzyskane z działalności wykraczającej poza zamknięty katalog wskazany w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej podlegają opodatkowaniu podwyższoną, tzw. „karną” stawką podatku CIT w wysokości 25% podstawy opodatkowania, zamiast standardowych 19%. Sankcja ta dotyczy wyłącznie przychodów z tej niedozwolonej działalności gospodarczej, a nie całości działalności fundacji.
- Brak innych sankcji ustawowych
Ustawa o fundacji rodzinnej nie przewiduje wprost innych konsekwencji prawnych poza sankcją podatkową. W praktyce nie ma więc automatycznego unieważnienia fundacji, kar administracyjnych czy sądowych wyłącznie z tego powodu.
- Odpowiedzialność zarządu
Przekroczenie zakresu działalności może jednak rodzić odpowiedzialność zarządu fundacji rodzinnej na zasadach ogólnych, szczególnie jeśli działania są sprzeczne z ustawą lub statutem fundacji. Może to prowadzić do roszczeń ze strony fundatora lub beneficjentów, a także do odwołania członków zarządu.
- Dodatkowe opodatkowanie przy wypłacie świadczeń
Jeśli dochód z niedozwolonej działalności zostanie wypłacony beneficjentom, może podlegać kolejnemu opodatkowaniu: 15% CIT od wypłaty oraz ewentualnie 10–15% PIT po stronie beneficjentów spoza najbliższej rodziny fundatora. W efekcie łączne opodatkowanie tych środków może sięgnąć nawet 45,81%.
Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą - Podsumowanie
Ze względu na swoją konstrukcję fundacja rodzinna umożliwia efektywne prowadzenie działalności inwestycyjnej. Może również, dzięki posiadaniu udziałów w spółkach prawa handlowego, skutecznie zarządzać podmiotami w ramach firmy rodzinnej oraz optymalnie podatkowo redystrybuować środki finansowe.
Przykładem może być sprzedaż firmy rodzinnej. Jeśli fundacja rodzinna sprzedaje udziały, np. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, środki uzyskane z tej transakcji mogą być reinwestowane, np. nabycie nieruchomości, udziałów lub akcji. Dopóki fundacja nie wypłaci świadczeń na rzecz beneficjentów, nie powstanie opodatkowanie z tytułu sprzedaży udziałów.
Należy wskazać, że fundacja rodzinna nie jest co do zasady osobą prawną powołaną do prowadzenia działalności gospodarczej, nie stanowi to jej głównego celu.